اماکن تاریخی شهر اهواز

سرای عجم
سرای عجم بنای تاریخی که در ر سال ۱۳۸۲ با شماره ۱۰۸۷۵ به ثبت ملی رسید. این بنا در گذشته هم به عنوان یکی از کاروانسراهای شیخ خزعل بوده و هم بازار و در حال حاضر به عنوان انبار از آن استفاده می‌شود. بنای سرای عجم از لحاظ معماری منحصر به فرد و بنایی یک طبقه است و دارای آجر چینی، ستون‌های حجاری شده، حجره‌های متعدد، سنگ‌فرش و در و پنجره چوبی است.

خانه دادرس
خانه دادرس بنایی بازمانده از دوره قاجاری است که در سال ۱۳۸۲ به شماره ۹۷۶۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. این بنا در مرکز شهر اهواز (در ولایت عربستان آن وقت) در خیابان عبدالحمید (نام یکی از پسران شیخ خزعل) ساخته شد. این خانه را شیخ خزعل به عنوان کاروانسرا بنا نهاده بود و دقیقا در پشت قصر شیخ خزعل است. در خیابان عبدالحمید و مرکز شهر اهواز خانه‌های متعددی از دوره‌های قاجاریه و پهلوی به جا مانده که بخش ناچیزی از آن‌ها به ثبت رسیده‌است. سرای دادرس یکی از این بناهای تاریخی شهر اهواز است که تاکنون فقط به ثبت رسیده و در نگهداری و مرمت آن کوتاهی شده‌است.

ساباط جنب خانه معین التجار
ساباط جنب خانه معین التجار مربوط به اوایل دوره قاجار است و در اهواز، قسمتی ازبازارقدیمی واقع شده و این اثر در تاریخ ۸ دی ۱۳۷۸ با شمارهٔ ثبت ۲۵۴۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

معین التجار  
 بنای معین التجار مربوط به دوره قاجار است و در اهواز، خیابان ۲۴ متری، خیابان کاوه غربی، نبش اول واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۰ آبان ۱۳۷۷ با شمارهٔ ثبت ۲۱۵۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

منزل نفیسی 
ساختمان نفیسی واقع در خیابان سلمان فارسی (نادری) روبه روی پارکینگ کارون بوده و به شماره ۳۴۹۴ در بیست و پنجم اسفند ماه ۱۳۷۹ ش به ثبت آثار ملی کشور رسیده‌است.

میدان چهارشیر 
میدان شهید بندر (چهارشیر) در سال ۱۳۳۸ ش احداث شده است و به شماره ۷۰۴۰ در دهم دی ماه ۱۳۸۱ ش به ثبت آثار ملی کشور رسیده است.

سد قدیمی (شادروان) 
در دوران باستان هفت سد بر روی رودخانهٔ کارون ساخته شده بود که آخرین آن‌ها سد اهواز بود. بزرگ‌ترین و معروف‌ترین این هفت سد، سد شوشتر بوده است.
سد اهواز دارای سه دریچه بود که زمین‌های اظراف رودخانهٔ کارون به وسیلهٔ آن آبیاری می‌گردید و در زمان بالا آمد آب دریچه‌های مزبور باز می‌شد تا از خطر سیل جلوگیری شود. نوع معماری سد حاکی از این است که این بنا متعلق به دورهٔ ساسانیان می‌باشد.
تاریخ شکسته شدن سد مذکور دقیقاً ثبت نشده است، ولی احتمالاً در قرن پنجم یا ششم هجری قمری بوده است. زیرا تا قبل از تاریخ مذکور، سد اهواز هنوز سالم بوده است. به طوری که مقدسی در قرن چهارم هجری قمری دربارهٔ آن می‌نویسد: «اگر شادروان (سد) نبود اهواز نبود! چه در آن هنگام از آب‌هایش بهره‌برداری نمی‌شد. شادروان درهایی دارد که هنگام افزایش آب آن‌ها را باز می‌کنند و گر نه اهواز را غرق می‌کند.»
در زمانی که سد هنوز تخریب نشده بود از آن به عنوان پل جهت عبور و مرور نیز استفاده می‌شد. ابودُلَف تاریخ‌نگار سدهٔ چهارم هجری قمری جایگاه این سد را روبه‌روی مسجد علی بن موسی الرضا گزارش کرده است.

دبیرستان شاپور (شهید مصطفی خمینی کنونی)
دبیرستان شاپور واقع در خیابان شریعتی، جنب کلوپ ورزشی بوده و به شماره ۳۶۱۰ در بیست و پنجم ۱۳۷۹ ش به ثبت آثار ملی رسیده‌است.

بیمارستان امام خمینی (جندی شاپور دوران شاهنشاهی)
بیمارستان امام خمینی در شرق رودخانه کارون، بین بلوار ساحلی و خیابان ۲۴ متری و در ضلع شمالی باغ معین واقع شده‌است. ساختمان بیمارستان مزبور متعلق به دوره پهلوی اول است که به شماره ۷۰۴۱ در دهم دی ماه سال ۱۳۸۱ ش به ثبت آثار ملی کشور رسیده‌است.

منازل سازمانی راه آهن (هشت بنگله)
منازل مذکور که در دوره ی پهلوی اول ساخته شده اشت در خیابان فلسطین روبروی فرمانداری قرار دارد وبه شماره ۲۵۷۵ در بیست وهفتم بهمن ماه سال ۱۳۷۸ شمسی به ثبت آثار ملی کشور رسیده است.

منازل مسکونی راه آهن
منازل مزبور که مربوط به دوره پهلوی اول می‌باشد در غرب رودخانه کارون کنار پل نادری واقع شده وبه شماره ۲۵۸۷ در بیست وهفتم ماه سال ۱۳۸۷ شمسی به ثبت آثار ملی کشور رسیده‌است.

کارخانه ریسندگی و بافندگی
در سال ۱۳۰۹ شمسی در دوره پهلوی اول اولین کارخانه ریسندگی و بافندگی توسط چند نفر از تجار شهر به صورت شرکت سهامی در انتهای خیابان امام خمینی (ضلع شرقی) روبروی ساختمان فعلی جهاد کشاورزی استان احداث گردید. کارخانه مزبور را از شرکت آ.ا.گ (A.E.G) خریداری کرده بودند. قسمت اعظم ساختمان کارخانه ریسندگی طی سالهاس اخیر توسط صاحبان آن تخریب وبخشی از زمین به فروش رسید. باقیمانده بنای مذکوربه شماره۲۹۱۳ در تاریخ بیستم آذرماه سال ۱۳۷۹ شمسی به ثبت آثار ملی کشور رسیده‌است. اما با کمال تاسف در مهرماه سال ۱۳۸۴ شمسی بقایای آن تخریب گردید.

دانشکده ادبیات
دانشکده ادبیات با مساحتی حدود سه هزارمترمربع ذر ساحل غربی رود کارون کنارپل نادری وابتدای خیابان امام موسی صدر قراردارد بنای مذکوردرسال ۱۳۱۳ شمسی احداث شده وقوس‌های دایره‌ای شکل ایوان آن وهمچنین رواق‌های حیات مرکزی حاکی ازمشخصه‌های معماری دورهٔ پهلوی اول می‌باشد.درابتدای بنای مذکور به عنوان ساختمان مرکزی بانک ملی استان مورد استفاده قرار می‌گرفت. سپس در اختیاردانشگاه جندی شاپور (شهید چمران فعلی)قرار داده شد. وتا کنون از آن به عنوان دانشکده ادبیات استفاده می‌شود. دانشکده ادبیات (ساختمان سه گوش) به شماره ۲۴۹۷ در بیست وششم آبان ماه سال ۱۳۷۸ شمسی به ثبت آثار ملی کشور رسیده‌است. معمار دانشکده ادبیات فردی آلمانی به نام مهندس آندره گدار بوده‌است.

کوشک حمیدیه
کوشک حمیدیه واقع درشهر حمیدیه در اواخر دوره قاجار واوایل دوره پهلوی ساخته شده‌است وبه شماره ۳۹۸۰ در پنجم تیر ماه سال ۱۳۸۰ شمسی به ثبت آثار ملی کشور رسیده‌است.

دانش سرای مقدماتی
دانش سرای مذکور متعلق به دوره پهلوی اول بوده و در ضلع جنوبی باغ معین در انتهای خیابان شهید آهنگری ( بختیاری قبلی ) واقع گردیده‌است . این بنا با شماره ۲۶۰۵ در بیست و پنج اسفند ماه سال ۱۳۷۸ شمسی به ثبت آثار ملی کشور رسیده‌است.
 
سیلوی اهواز
نقش بنای سیلوی اهواز در سال ۱۳۱۵ شمسی طرح وساختمان آن در سال ۱۳۱۷ شمسی ودر سال ۱۳۱۹ شمسی با هزینه پانزده میلیون ریال به پایان رسید. سیلوی اهواز با ظرفیت ۳۲۰۰ تن دومین سیلوی کشور بعد از سیلوی تهران بوده‌است. این سیلو به سه راه آبی، شوسه وراه آهن دسترسی داشت.

منزل ماپار
بنای مذکور متعلق به دوره پهلوی اول بوده و در خیابان فردوسی بین شهید جهانیان وکافی شده‌است.این بنا دارای زیرزمینی ساخته شده ازسنگ ودوحیاط با دو حوض می‌باشد. وجود تزئینات آجری وطاق نماها ودرچوبی به کار گرفته شده در بنا جلوه‌ای به آن بخشیده‌است. منزل ماپار به شماره ۴۲۲۶ در بیستم شهریور ماه سال ۱۳۸۰ به ثبت آثار ملی ایران رسیده‌است.